Mors (Walrus – Odobenus rosmarus)
Dişlerin sökülmesi ve mors dişi ticareti
Bilimsel adında yer alan Odobenus, Latince’de “dişleri üzerinde yürüyen” – “toothwalker” anlamına gelir.
Havuzlarda gösteriye zorlanan esaret altındaki birçok morsun dişleri yoktur; ya kısacık kesilmiş ya da tamamen çekilmiştir veya bir kısmı kesilerek metal koruyucu ile kaplanmıştır.
Bu korkunç operasyonun görünürdeki nedeni, Türkiye’deki işletmecilerin de başvurumuz sonucunda İstanbul’da tutsak edilen Mors Sarah’nın vakasında iddia ettiği gibi, “çürüyen, apse yapan dişlerin sökülmesidir”. Gerçek nedeni ise; aynı havuzda/kafeste tutuldukları diğer hayvanlara, eğitmenlerine ve kendileriyle fotoğraf çektiren çocuklara/ziyaretçilere fiziksel zarar vermemeleri, havuzlardaki sert zeminde dişlerini daha fazla incitip gösterileri engellememeleri ve hayvan tüccarlarını daha fazla maddi zarara uğratmamaları içindir.
Doğal yaşam ortamlarında, yani buzda, kumda veya çakıl taşlarında dişlerin zarar görmesi pek karşılaşılan bir durum değil. Fakat esaret altındayken beton havuzlar, duvarlar ve metal kapılar morsların dişlerini yıpratarak diş sorunlarına neden oluyor.
Konuyla ilgili bir mors eğitmeninin anekdotunda, sıkıntı ve yalnızlık nedeniyle agresif davranışlar gösteren E.T. adlı genç ve 2 tonluk iri bir morsun, eğitmenlerin güvenliğini riske attığı, bir süre sonra da dişlerindeki enfeksiyonun tespit edilerek daha fazla diş kaybına neden olmamak amacıyla dişlerin yerinden çıkarıldığı anlatılıyor.
“Ergenlikle birlikte hormonlar da devreye girdi. E.T.’nin eğitmeni artık onunla şovlara çıkmamaya başladı çünkü beklenmedik agresyon davranışları göstermeye başlamıştı. Bu da bakıcının güvenliğini riske atıyordu. (…) Henüz genç bir mors iken E.T.’nin bakteriyel enfeksiyona maruz kalan dişleri söküldü. Daha büyük kayıplar yaşanmaması için günlük diş hijyenini rutine bağladık.”
Diş kesimi sonrası kaplama 
E.T., Kathy Sdao, Dr. Susan Friedman
Doğada, dişleri zarar görmüş bir mors, sosyal itaate boyun eğmek zorunda kalabilir. Genellikle 1 metreye ve 5,5 kg’ya varabilen dişler, buzlara tırmanmak, kendilerini kutup ayıları gibi yabani hayvanlardan ve diğer morslardan korumak için kullanılır.
Havuzlarda ise dişlerini havuz zeminine sürtme ve dişleriyle sert beton zemine çıkma davranışları göstermek durumunda kalırlar.
Annesiz kalan yavrular
Doğada annesiz kalan yavruların büyük bölümü, bugün tüm dünyada yasak olan mors dişi ticareti ve derisi nedeniyle avlanan erişkinlerin ölümleri sonucu “öksüz” kalırlar. Dünyada ve Türkiye’deki yunus gösteri merkezlerinin, bazı haberlerde veya basın bildirilerinde iddia ettikleri gibi doğada “bir şekilde annesiz kalan yavrulara” denk gelme olasılığı neyle bağlanabilir? (!)
Bazı envanterlerde de görüldüğü üzere, öksüz kalan yavruların bir bölümü, avcılar tarafından deniz parklarına veya hayvanat bahçelerine satılıyor olabilir mi? Yoksa birçok yunus gösteri merkezi aynı yalan arkasına mı sığınıyor? Bilinmez ama yine ABD ordusunun savaşlarda kullandığı deniz aslanlarını ve fokları “eğiten” bir kişinin anekdotuna bakılırsa, Alaska’da sondaj sahasında çalışan bir işçi, annesiz bir yavru buluyor ve mors, bir çırpıda hayvanat bahçesine taşınıyor ve orada şaşalı gösterilerle üzeri örtülen esaret hayatı başlıyor.
Bu haliyle diğer deniz memelileri gibi morsların da doğal yaşam ortamına aykırı bir ticarethanede, beton zeminde ve kafesler ardında gösteri yapmaya zorlanacağına, evrimin gerektirdiği gibi, başka nedenlerle annesiz kalan yavrularda olduğu gibi, hayatına doğal yaşam ortamında devam etmesi gerekir.
Bu yavrular doğada, tıpkı diğer canlılar gibi, açlıktan ve hastalıktan ölebilir. Bu da, insan müdahalesinden uzak doğal döngünün kendisidir. Üstelik bilimsel verilere göre doğada “annesiz kalan yavruların” bazıları, çevredeki diğer anneler tarafından sahiplenilebilmektedir. Biyologların ve araştırmacıların verileri bu yöndedir.
Annesiz kalan bir morsu doğadan alıp “eğitmek”, evcilleştirmeye çalışmak ve onu bir köleye dönüştürmek, yine yunus parkı işletmecilerinin belirttiği gibi “hayvan kurtarmak” veya onu “yaşatmak” demek değildir. Tıpkı, basın açıklamalarında “kurtarıldığı iddia edilen” ve aşağıda fotoğrafları yer alan İstanbul’daki mors Sarah gibi.
İstanbul Eyüp’te tutsak edilen Sarah’nın fotoğrafları için tıklayın
Bu fotoğraflarda görülen Sarah’nın da adının geçtiği, parklarda gösteri yapmaya zorlanan, esaret altında tutulan morsların dünya çapındaki listesi için bu siteye de göz atabilirsiniz.
Yunuslara Özgürlük Platformu, 2011