- Bilinmeyen ve görünmeyen bir tehlike
- “Temas elektriği” veya “elektrik kaçağı” nedir, nasıl etkiler?
- Kar, su, tuz ve elektrik kombinasyonu ölümcül olabilir
- Elektrik kaçaklarına karşı ne tür önleyici tedbirler alabiliriz?
- Elektrik akımına maruz kalan bir hayvanı nasıl kurtarabiliriz?
İstanbul’a yıllar sonra ilk kez yüksek miktarda kar yağdı, şehir yine felç oldu. “Kartopu heyecanı” ve “kar trafiği” ile ilgili bitmek bilmeyen neşe ve stres yüklü haberlerin arasında şehrin farklı bölgelerinden çığlıklar yükseldi ama yine yeterince duyurulmadı, gösterilmedi: Beşiktaş’tan Kadıköy’e, günlük yürüyüşleri sırasında sokakta elektrik kaçaklarına kapılarak saniyeler içinde hayatını kaybeden köpeklerin ölümü konusunda sorumluluk üstlenen yine olmadı.
Koca kulaklı, sevgi dolu Rose’un ve ismini bilmediğimiz bir diğer köpeğin İstanbul’un farklı semtlerinde elektrik akımına kapılarak ailelerinin gözleri önünde can vermesinin, Choko adlı köpeğin aynı sebepten kaldırımda elektroşoka uğramasının ardından, elektrik idareleri, şirketleri ve yerel yönetimlerin denetimsizliğinden ve ihmallerinden kaynaklanan bu acı kayıpları engelleyebilmek, sokakta elektriğe kapılarak şoka giren hayvanları kurtarmak için neler yapabileceğimizi araştırdık.
Tahminimizden çok daha fazla olduğunu anladığımız ama pek bilinmeyen bu sorun ve sorumlusu olmalarına rağmen hiçbir yaptırımla karşılaşmayan yetkili kurumlar, kimbilir İstanbul’da ve diğer illerde daha kaç kedi ve köpeğin hayatını kaybetmesine sebep oldu.
2024 yılında İzmir Alsancak’ta sağanak yağış sırasında yol kenarındaki su birikintisine basıp akıma kapılan Özge Ceren Deniz ve onu kurtarmaya çalışan İnanç Öktemay’ın yaşamını yitirdiği, daha önce pek çok kez kaçak elektrik bildiriminin yapıldığı ve aynı noktada köpeklerin de öldüğünün aktarıldığı akıl almaz olayın davası bile hâlâ sonuçlanmış değil. Üstelik haber kaynaklarının aktardığına göre; kurumlar suçu birbirine atarken, devlet memuru oldukları gerekçesiyle bazı sanıklar için aylardır valilikten soruşturma izni dahi çıkmıyor. 25 Mart 2025 tarihinde görülecek bir sonraki duruşmada adil bir yargılamayla tüm sorumluların cezalandırılarak adaletin yerini bulmasını istiyoruz.
Bu vesileyle; sorumluların hesap verme yükümlülüğünden azad olmadığını gösterebilmek, defaatle baskılanmasına rağmen hayvan hukuku alanında ilerleyebilmek ve kamuoyunun farkındalığını artırabilmek için, yasal süreçlerin hayvanlar için de işletilmesi yönünde girişimlerin olmasını umut ediyoruz.
Bilinmeyen ve görünmeyen bir tehlike
Bu süreçte, her mevsim risk olmakla birlikte, özellikle karlı ve yağmurlu havalarda ve tuzlamalar ile etkisini artıran ihmal kaynaklı elektrik kaçaklarının, aklımıza bile gelmeyecek yüzeyleri ve nesneleri nasıl gizli birer ölüm makinesine dönüştürebileceğini fark ettik.
Ayrıca köpeklerle ilgilenen herkesin elektrik çarpmasının ne olduğuna ve nasıl göründüğüne dair fikir sahibi olmasının önemini de anladık çünkü daha önce Türkiye’de ve dünyada insanların da hayatını kaybetmesine sebep olan bu korkunç ihmallerde, böyle bir durumla karşılaşanların çoğu zaman köpeklerine dokunmadan ne olduğunu anlayamadığını gördük.
Kaldırımda yürürken bile elektrik akımına maruz kalan bir köpek, bir anda hiçbir sebep yokmuş gibi havada zıplayabilir, yere düşebilir, çığlıklar atabilir ve havlayabilir; cildinde yanıklar, ağız kenarında ve içinde yaralar oluşabilir. Elektrik çarpması düzensiz kalp atışlarına, çene ve vücudundaki istemsiz kas kasılmalarına, akciğerlerde sıvı birikimine, öksürmesine, nefes almakta zorluk çekmesine veya salya akıtmasına neden olabilir.
Burada paylaştığımız bilgileri kullanmaya gerek kalmamasını umut etmekle birlikte, özellikle Türkiye gibi ihmal ve ihlaller ülkesinde her canın tehlikede olduğu gerçeği ve bilinciyle, kendimizi ve çevremizi olabildiğince bilgilendirmek, sokaktaki ve evdeki dostlarımızı koruyabilecek önleyici tedbirleri paylaşmak istiyoruz.
Elektrik şoku “sırasında”, bireyden bireye değişmekle birlikte, hayvanlar için dakikalar, hatta saniyeler içinde ölümcül etki yaratabilecek, bizi ve çevredekileri de riske sokabilecek bu tür durumlarda yapabileceklerimiz oldukça sınırlı olsa da, tedbirli ve bilinçli hareket ederek, hayvanların kurtulma şanslarını artırabileceğimizi ümit ediyoruz.
Yetkili kurumların umursamazlığı ve sorumsuzluğu yüzünden hayatını kaybeden tüm o muhteşem köpeklerin ailelerine ve dostlarına sabır ve başsağlığı dilerken, insan – hayvan fark etmeksizin daha fazla can kaybına sebep olmamaları için, hayatı hiçe sayan elektrik kurumlarına ve yerel yönetimlere de görevlerini hatırlatıyoruz: Düzenli kontrol ve iyileştirme çalışmaları yapmak, iç denetim mekanizmalarınızı geliştirmek ve bu vakalar karşısında yaptırım uygulamak zorundasınız.
“Temas elektriği” veya “elektrik kaçağı” nedir, nasıl etkiler?
Temas elektriği (contact voltage) veya elektrik kaçağı (stray voltage) olarak bilinen durum, yeraltındaki kabloların yalıtımının bozulması, yeterince derine yerleştirilmemesi ve hataların düzeltilmemesi sonucu meydana gelen bir olgudur. Elektrikli bir nesnenin tellerinden elektrik akımının sızarak, o nesnenin metal yüzeyini veya yakınlardaki iletken malzemelerden yapılmış nesneleri elektriklendirmesiyle oluşur.
Gerekli denetimlerin ve iyileştirmelerin yapılmadığı alanlarda elektrik ile yüklenen bu yüzeyler, onlarla temas eden insanlara veya evcil hayvanlara potansiyel olarak ölümcül bir elektrik şoku verebilir.
Bu hasar, özellikle metal içeren yüzeyler olmak üzere çevredeki her türlü yüzeyin elektriklenmesine yol açabilir: Rögar kapakları, sokak lambaları, çöp kutuları, çitler, yağmur suyu kanalları, kaldırımlar, aydınlatma direkleri, trafik kontrol kutuları, metal korkuluklar, metal otobüs durakları, tabelalar, vb.
Genellikle yağmurlu ve karlı havalarda tuzlamanın da etkisiyle riski artan temas elektriğinin, elektriklerin yeraltı kabloları ve ekipmanları üzerinden dağıtıldığı bölgelerde daha yaygın olduğu belirtiliyor. Güç hatlarının tahmini ömrü birkaç on yıl olarak belirtilse de, çeşitli faktörlerin koruyucu kaplamaların hasar görmesine neden olduğu söyleniyor.
Kar, su, tuz ve elektrik kombinasyonu ölümcül olabilir
Sokak elektriği sorunu, özellikle bir kar fırtınasının ardından tuzlama yapıldığında karın veya buzun erimesiyle daha da kötü bir hal alır. Tuzun elektrik iletkenliği yüksek olduğu için, ortaya çıkan tuzlu su veya kar-buz-tuz karışımı, elektrik iletimi için doğal bir ortam sağlar. Bu kombinasyon, sızan elektrik akımını yakındaki metal nesnelere rahatlıkla iletebilir. Örneğin masum görünen bir rögar kapağını veya posta kutusunu ciddi ama gizli bir tehlikeye dönüştürebilir.
Bazı sokak lambalarının veya elektronik reklam panolarının ise tehlikeli olduğu açıkça görülebilir: Metal korozyona uğramıştır ve elektrik telleri görünür haldedir. Bu tür durumlarda da sokak lambasının tabanı elektrifikasyona uğrayabilir ve hayvanlar bu tür bir lambayla “temas” ettiğinde, hatta üzerine idrar yaptığında, oluşan elektrik şoku hayvanlar için ciddi ve hatta ölümcül olabilir. Çünkü idrarın elektrik iletkeni olduğu biliniyor.
Bu sebeple uzmanlar, mevsim ne olursa olsun, köpeklerin sokak lambaları gibi elektrik iletkenliği olan yüzeylerden uzak tutulması ve özellikle buralara işememeleri gerektiği konusunda insanları uyarıyor.
İnsanlar, kauçuk tabanlı ayakkabılar giydiklerinde elektrik şokuna karşı bir miktar koruma sağlarlar. Ancak köpekler dört ayağıyla yere temas ettiği, burnuyla yerleri koklayarak ilerledikleri ve genellikle bedenleri insandan daha küçük olduğu için sokak elektriğine karşı daha hassastır.
Sokakta yaşayan kedi ve köpekleri de etkileyebilen bu ihmaller, özellikle köpek dostlarını karların eridiği alanlarda, tuzlanmış kaldırımlarda gezdirenler için de büyük bir hayati risk demek. Bu nedenle dostlarımızı bu ihmallerin ölümcül sonuçlarından korumak ve elektriğe kapılmış bir hayvan gördüğümüzde saniyeler içinde de olsa onu kurtarmak için neler yapabileceğimizi araştırıp derledik. Böyle bir durumda kedinin veya köpeğin hayati belirtilerinden şüphe duysanız dahi, hatta görünürde bir hasar tespit etmemiş olsanız dahi, en kısa sürede en yakındaki bir veteriner kliniğine ulaştırılması gerekiyor.
Ancak insanları ve hayvanları akımdan kurtarmaya çalışırken hayatını kaybeden veya yaralanan insanlar olduğu için, elektriğe kapılmış bir insana ve hayvana dokunmadan önce bilmemiz ve yapmamız gerekenler de var.
Elektrik kaçaklarına karşı ne tür önleyici tedbirler alabiliriz?
- Köpeğinizle yürürken lütfen telefonunuzla ilgilenmeyin veya müzik dinlemeyin. Köpeğinizin ihtiyaçlarına odaklanırken aynı zamanda vücut diline, seslerine ve çevrenize de dikkat edin. Çünkü ne yazık ki hepsi olmasa da bazı köpeklerin elektrik akımlarını uzaktan da olsa hissedebildiği ve o yöne doğru gitmeyi reddederek bunu çıkardıkları sesler ve hareketleriyle belli edebildiği biliniyor. Köpeğinizi gözlemleyin ve dinleyin; eğer belirli bir yönde ilerlemek istemiyorsa lütfen onu zorlamayın.
- Dışarı çıkmadan önce köpeğinize mümkünse kauçuk bot / ayakkabı alın ve özellikle yağmurlu ve karlı havalarda bu ayakkabıları giydirin. Bu özellikteki köpek ayakkabıları temas elektriği riskini tamamen ortadan kaldırmasa da büyük ölçüde azaltacaktır. Ancak botların su geçirmez olmalarına dikkat edin. Eğer su geçirmez değillerse zarar verebilirler. Her yürüyüş sonrası ayakkabıları olası hasar veya delikler için kontrol edin.
- Aynı zamanda imkanınız varsa yine kauçuk köpek montu giydirmeniz tavsiye ediliyor çünkü köpeğin vücudundaki ıslak alan ne kadar genişse, elektrik akımının etkisinin de o kadar fazla olduğu belirtiliyor.
- Sokağa çıkmadan önce sırt çantanıza mümkünse bir banyo havlusu, tahta veya plastik bir sopa ve birkaç çift kauçuk eldiven koyun. Bunlar, olası bir temas elektriği vakasında riski azaltarak dostlarımızı kurtarabilecek acil durum malzemeleri olarak kullanılabilir.
- Yürüyüşe çıktığınızda; erimiş kar ve buzları çözmek için serpilen tuz, özellikle etkili bir elektrik iletkeni olduğu için yağmur, kar veya buzlanma sonrasında, özellikle tuzlanmış yollarda veya kaldırımlarda metal nesnelere dokunmaktan veya bunların üzerinde yürümekten kaçının. Türkiye’de hangi noktalarda olduğunu bilmesek de bildiğiniz noktalardaki ısıtmalı kaldırımlardan kaçının.
- Köpeğinizin metal nesnelerle, çöp kutularıyla, rögar kapaklarıyla veya sokak lambalarıyla temas etmesine, üzerine işemesine ve bu nesneleri koklamasına izin vermeyin. Özellikle kapakları eksik olan veya açık kabloları bulunan bu tür yüzeylere karşı dikkatli olun. Uzaktan görmeniz halinde asla o yöne doğru ilerlemeyip yönünüzü değiştirin.
- Kısa bir iş için bile olsa köpeğinizi asla bir lambanın direğine veya metal bir tabelaya bağlamayın.
- Metal tasma kullanmayın. Yaka kısmında metal kullanımını minimumda tutun.
- Elektrik kaçağı olan yüzeyleri derhal yerel yönetimlere ve elektrik şirketine bildirin. Onarılana kadar bu yüzeylerden uzak durmak, akıma yaklaşmadan çevresine mümkünse bir set çekilmesini sağlamak ve sosyal medyada ilgili kurumları etiketleyerek insanları bilgilendirmek, başka ölümcül vakaların önlenmesine yardımcı olabilir.
- Yardım çağırmanız gerekirse diye telefonunuzun şarjının dolu olduğundan emin olun.
- Sadece temas elektriği vakaları için değil, acil durumlarda her an başvuracağınız şekilde mahallenizdeki ve yakın çevredeki 7/24 açık olan veteriner kliniklerinin bir listesini telefonunuzda bulundurun.
Elektrik akımına maruz kalan bir hayvanı nasıl kurtarabiliriz?
- Eğer köpeğinize veya bir başka hayvana elektrik çarptığını düşünüyorsanız, çıplak ellerinizle onu tutup kaldırmaya çalışmak yüksek voltajlı olması halinde sizin de hayatınızı riske atabileceği, hatta bir ihtimal ölüme sebebiyet verebileceği için bunu yapmamanız tavsiye ediliyor.
- Elektroşok durumlarında mümkünse elektriği tamamen kesmek, elektrik kaynağını kapatmak gerekiyor. Ancak sokaklarda bu mümkün olmadığı için, köpeğinize yardım edebilmek için her şeyden önce elektrikle hayvanın temasını hızla ama her iki taraf için de güvenli bir şekilde kesmeyi hedeflemek gerekiyor.
- Eğer köpeğiniz akımdan henüz çok etkilenmediyse, zıplayıp uzaklaşma eğilimindeyse ve ayaktaysa, daha ileri gitmeden 180 derece dönüp bölgeden acilen uzaklaşın, akımı fark ettiğiniz noktanın ters istikametinde ilerleyin. Çünkü köpeklerin gösterdiği ilk ve en hafif tepkiler, muhtemelen akımın en zayıf olduğu nokta oluyor. Aynı yönde yürümeye devam edildiği takdirde voltajın artabileceği belirtiliyor. Bu yüzden ilerlemeden geri dönmek gerekiyor.
- Görünürde herhangi bir olumsuz durum olmadığını düşünseniz bile, köpeğinizi en kısa sürede mutlaka veteriner kliniğine ulaştırın. Çünkü elektrik akımına kapılan hayvanlarda, derecesine, süresine ve köpeğin sağlık durumuna göre iç organları da etkileyebilen ve müdahale edilmediği takdirde kalıcı olabilen fiziksel hasarlar görülebiliyor.
- Müdahale edebilecek durumdaysanız, alandan henüz uzaklaşamadıysanız ve köpeğiniz hareket edemeyecek haldeyse, köpeğinize çıplak elle dokunmadan ve yaklaşmadan, temkinli ve dikkatli hareket etmeleri için uyararak çevrenizdeki insanlardan mümkünse tahta, kauçuk veya plastik elektrik yalıtımlı malzeme bulmaları için yardım isteyin.
- Elektrik iletkenliği olmayan (yalıtkan) kuru tahta, kauçuk veya kalın plastik olan bir obje bulun (sopa, süpürge sapı, sandalye, mat, paspas, plaka, eldiven, kuru gazete kağıtları vb.) ya da acil durumlar için bulundurduğunuz çantanızdan çıkarın. Bu malzemeler ve aletler yoluyla köpeğinizi akımdan kurtarmak için alandan ve elektrik kaynağından olabildiğince uzaklaştırın.
- Korku ve üzüntüyle doğal bir refleks olarak aniden köpeğinizi hızla çekmek boyun tasması olanlar için riskli olabileceği için, mümkün olduğunca sakin kalarak hafifçe tasmayla çekmeye çalışabilir ve onu elektrik kaçağından uzaklaştırmayı deneyebilirsiniz.
- Köpeğinizin elektrik kaçağının olduğunu alana yeniden basmasına, oturmasına, daha ileri gitmesine izin vermeyin. Metal obje ve zeminlere yaklaştırmayın.
- Elektrik akımından kurtardığınızdan emin olduktan sonra, vücudunu kuru bir havlu veya mont ile sarıp üşümesine engel olarak en kısa sürede köpeğinizi veteriner kliniğine ulaştırın.
–
Kaynaklar: PetMD, City Pets Vets, LA Times, Fox 32, Seattle Dog Spot, The Weather Network, Amny, Kinship, NTV
Kapak fotoğrafı: Inside Edition