Dün ABD’nin New York eyaletindeki Albany şehrinde tarihi bir duruşma gerçekleşti. Yıllardır insan harici hayvanların yasal hakları ve bireylikleri için mücadele eden Nonhuman Rights Project (NhRP), New York Temyiz Mahkemesi’nde bir ilke imza attı.
Bronx Hayvanat Bahçesi’nde tutsak edilen Happy (Mutlu) adında 51 yaşındaki bir filin vekilliğini üstlenen NhRP’den avukat Monica Miller ve Elizabeth Stein, Happy’nin insan istismarından uzak olacağı ve yaşamının geri kalanını özgürce sürdürebileceği bir fil barınağına transfer edilebilmesi için Temyiz Mahkemesi’nden bir “habeas corpus” yayımlamasını istedi.
NhRP’nin temel argümanı; Happy’nin örf ve adet hukukundan gelen bedensel özgürlük hakkına sahip olduğuydu. New York’un en yüksek mahkemesinde tartışılan konu, Happy’nin kendisinin bilincinde olan özerk bir varlık olduğu ve bu sebeple bedensel özgürlüğe sahip olması gerektiğiydi.
NhRP; 2018’de başlayan dava süreciyle birlikte, Happy’nin, yasadışı olarak gözaltına alınan kişilerin veya onların adına başka birinin, hapis tutulma nedenini sorabileceği yasal bir süreç olan “habeas corpus” hakkına sahip olduğunu vurguluyor.
Merakla beklenen mahkemenin kararı, insan olmayan hayvanlar için bir dönüm noktası olabilir.
Hayvan bireyliği ve “yasal kişi” kavramı
NhRP Kurucusu ve Başkanı avukat Steven M. Wise, uzun süredir hayvanların yasal “kişiliğinin” kabulü için mücadele ediyor. Bunun bir tüzük veya yönetmelik değil, bir örf ve adet hukuku meselesi olduğunu savunan Wise yıllardır, bizim de uzun süredir takip ettiğimiz farklı duruşmalar ve kampanyalar aracılığıyla; şirketlerin, kitapların ve hatta bir nehrin dahi yasal olarak “kişi” olarak kabul edildiğini, ancak hayvanların bireyliklerinin tanınmadığını vurguluyor.
Hayvan refahı yasalarına göre, bir fili küçük, çorak bir alanda tek başına hapsetmek kabul edilebilir sayılıyor. Filler de tıpkı bizim gibi özgür yaşamak istiyor. Ancak yasal haklarından yoksun bırakıldıkları için özgürlükleri tüm yaşamları boyunca ellerinden alınabiliyor.
Fil Happy’nin güncel durumunda da Wise, Happy’nin “habeas corpus” tarafından korunan özgürlük hakkına sahip olup olmadığını sorguluyor ve eğer öyleyse, otomatik olarak bir kişi olarak kabul edilmesi gerektiğinin altını çiziyor.
Nitekim Eylül ayında mahkemeye sunduğu dosyada, “Örf ve adet hukuku, anayasa hukukundan ayrıdır; özgürlük ve eşitlik ilkeleri, örf ve adet hukuku tarafından tartışılmaz bir şekilde korunmaktadır” diyor.
Dava dilekçelerinde habeas corpus prensibine vurgu yapılarak, “Habeas corpus’un temeli otonom varlıkları kanuna aykırı bir biçimde hapsedilmekten kurtarmaktır. Kendi kaderini tayin edebilen otonom bir canlı olan Happy de kanuna aykırı bir biçimde tutulduğu hapisten derhal serbest bırakılmalıdır” ifadeleri yer alıyor.
Happy’nin temel özgürlük ve koruma alanında özgürce yaşama hakkını destekleyen NhRP argümanları, dönüm noktası niteliğindeki örf ve adet hukuku, medeni haklar davaları, fil davranışları ve bilişine dair çürütülememiş bilimsel beyanlar, ABD’den yargı kararları gibi yüzlerce yıllık içtihatı bir araya getiriyor.
Newcastle Üniversitesi Hukuk bölümü öğretim üyesi Josh Jowitt de, “Happy insan olsaydı, mahkemeler onun lehine karar vermekte hiç tereddüt etmezdi ve insanlar da bunu haklı görürdü. Ama onun bir fil olduğunu bildiğimiz için farklı düşünmek için gerçekten de bir nedenimiz var mı?” diye soruyor.
Ömür boyu esaretin fiziksel ve psikolojik etkileri
Bilim insanları ve yapılan araştırmalar, fillerin özerk hayvanlar olduğunu açıkça ortaya koyuyor. Tıpkı insanlar gibi filler de özgür iradelerini kullanma, günlerini nasıl geçirecekleri ve hayatlarını nasıl yaşayacakları konusunda seçimler yapma kapasitesine sahip bilişsel, duygusal ve sosyal olarak karmaşık varlıklardır.
Happy gibi bir fili, doğal olmayan küçük bir ortamda, özgür iradesini kullanmasının ve doğuştan gelen davranışlarını sergilemesinin engellendiği bir ortamda tek başına yaşamaya zorlamak, fiziksel ve duygusal acıya neden olur.
Fil uzmanı Dr. Joyce Poole’a göre filler, izole ve küçük alanlarda yaşamaya zorlandıklarında pek çok hayvan gibi ciddi fiziksel ve duygusal problemler geliştiriyorlar. Poole, Bronx Hayvanat Bahçesi’nin Happy’nin veya herhangi bir başka filin doğal ihtiyaçlarını hiçbir surette karşılayamayacağını vurguluyor.
Sallanma, daire çizme, ileri ve geri hareket etme, boynunu bükme, kendi kendine zarar verme, aşırı kaşınma, kemirme, kusma ve koprafaji (dışkı tüketme) gibi anormal tekrarlayan davranışlar (ARB), hayvan hapishanelerinin rutini. Filler dahil olmak üzere tutsak edilen pek çok hayvan, bu davranışların en az birini gösteriyor.
“Özerk ve bilişsel olarak karmaşık bir varlık olan Happy, özgürce yaşamayı hak ediyor. Mahkemenin yasal argümanlarımızı kabul etmesini bekliyoruz. Mahkemenin savunmamızı dikkate almayı kabul etmesi bile, insan olmayan hayvanların hakları için ulusal ve küresel düzeyde mücadele açısından başlı başına önemli bir kilometre taşıdır.” – Steven M. Wise
Doğasından koparılıp turizm nesnesine dönüştürüldü
Happy, Asya’da doğal yaşam ortamından koparılıp Amerika’ya götürüldüğünde bir yaşındaydı. O ve Grumpy (Huysuz) adı verilen bir fil daha, “elephant extravaganza” adlı bir turistik faaliyetin parçası olarak insanların üzerlerine binip gezmesi için Bronx Hayvanat Bahçesi’ne getirildi.
2002’de diğer iki fil olan Patty ve Maxine ile aynı ortama yerleştirildiler. Happy ve Grumpy’ye saldıran filler, Grumpy’nin yaralanmasına ve yere düşmesine neden oldu. Hayvanat bahçesi daha sonra Happy’yi diğer iki filden ayırdı ve onu, daha sonra karaciğer hastalığından ölen bir fil olan Sammie ile eşleştirdi. Maxine adlı fil ise daha sonra uyutularak öldürüldü.
Şimdi NhRP, uzmanlar ve dünya çapından hayvan hakları aktivistleri, 15 yıldan fazla süreir Happy’nin bir fil koruma alanına transferi için çağrı yapıyor. Çünkü filler, özerkliklerine saygı gösterecek şekilde tasarlanmış bir ortamda diğer fillerle birlikte özgürce dolaşabiliyor.
Yarım asırlık esaret son bulmalı
Happy’nin özgürlük davası, fil bilişi ve davranışı konusunda uzmanların, habeas corpus ve hayvan hukuku avukatlarının, felsefe, din ve daha pek çok alanda çalışmaları olan akademisyenlerin desteğini kazandı.
Bir milyondan fazla insan, In Defence of Animals adlı hayvan hakları örgütünün yakın zamanda “Kuzey Amerika’daki Filler için En Kötü 10 Hayvanat Bahçesinden biri” seçtiği Bronx Hayvanat Bahçesi’ndeki esaretten kurtulması için çağrıda bulunan bir Change.org kampanyasına imza attı. Sosyal medyada ise hayvan özgürlükçüleri #FreeHappy etiketi altında buluşuyor.
NhRP, esaret altında tutulan bir şempanze olan Tommy ve Cecilia ile Hercules ve Leo da dahil olmak üzere şempanzeler adına da eyalet temyiz mahkemelerinde geçmişte argümanlar sunmuştu. Bazı yargıçlar bu mücadeleye “sempati duyduklarını” ifade etseler de, mahkemelerin hiçbiri NhRP’nin argümanlarına katılmamıştı.
Free Happy web sitesinde, “İnsan olmayan hayvanlara yönelik haksızlıklara ilişkin yasal statüko binlerce yıldır devam ediyor ve bunu değiştirmek kolay olmayacak. Ancak ısrarlı mücadelemiz ve sizin gibi insanların devam eden desteği ile şimdiden muazzam bir ilerleme kaydettik,” deniliyor.
Happy’nin özgürlüğü için siz de change.org kampanyasını buradan imzalayabilir, daha fazla kişiye ulaşması için sosyal medya hesaplarınızdan ve whatsapp gruplarınızdan paylaşabilirsiniz.
Kaynak: NhRP / FreeHappyNow, Times Union, Diken, Heymypet
Kapak fotoğrafı: NhRP